امروزه بشر، به دلیل ارتقای آگاهی اش از بهداشت و سلامت فردی، نیازهای متفاوت و جدیدی را می طلبد و انتظار دارد تا محیط اطراف، وسایل، لباس ها و هر آنچه که او با آن ها سروکار دارد، عاری از هرگونه آلودگی، ناپاکی و بوی بد باشد. از این بین منسوجات محل مناسبی برای رشد باکتری ها و قارچ ها هستند و در صورت وجود رطوبت، حرارت و تغذیه کافی در منسوجات، باکتری ها در آن ها رشد کرده و موجبات بیماری، عفونت و بوی بد را فراهم می آورند؛ بویژه در لباس های زیر، پوشش تخت های بیمارستانی، ماسک های پزشکی، چسب های زخم و... که بهترین شرایط رشد باکتری و میکروارگانیسم ها در این مکان ها است.
سال های متمادی است که صنعت نساجی، پارچه های ضدباکتری و ضدقارچ را جهت مصارف پزشکی، بهداشتی، ضدعفونی و تصفیه آب، به منظور مهار کردن باکتری ها و اثرات عفونی آن ها عرضه نموده و در صدد آن بوده است تا منسوجاتی را تولید نماید که علاوه بر قدرت بالای ضدباکتری، ثبات خوبی در برابر شستشوهای خانگی و بیمارستانی داشته باشد.
تا اواخر این دهه، منسوجات ضدباکتری به شیوه ای سنتی و با استفاده از یک سری مواد شیمیایی تولید می گردید که این مواد شیمیایی علاوه بر اینکه سمی و بدبو بودند، پایداری کمی نیز بر روی منسوج داشته و پس از شستشوهای مکرر از بین می رفتند و خواص ضدباکتری منسوج نیز از دست می رفت؛ لذا محققان در جستجوی روشی بودند تا منسوجاتی را تولید کنند که علاوه بر خاصیت ضدباکتری، ثبات شستشویی بالایی نیز داشته باشند. قدم های ارزشمندی دراین راستا برداشته شد اما نتیجه کاملا رضایت بخشی حاصل نمی گشت تا این که با ظهور علم نانو فناوری، دریچه ای جدید به روی صنعت نساجی و نیز سایر صنایع گشوده شد.نانو فناوری، علم نوینی است که با استفاده از آن، مولکول ها و اتم های منفرد را به منظور ایجاد ساختارهای لایه ای در ابعاد nm1 دستکاری می کنند. با ورود علم نانو در صنعت نساجی، علاوه بر تولید نانو مواد اولیه این صنعت نظیر نانو الیاف و نانو رنگدانه ها، منسوجات نیز تحت یک سری عملیات تکمیلی دراین ابعاد قرار گرفتند، که اصطلاحاً به این عملیات نانو فینیشینگ (Nanofinishing) گفته می شود. علم نانو فناوری، تعریف جدیدی را برای منسوجات ضدباکتری ارائه داده و اساس تولید این منسوجات را از نو بنا نهاده است. درحیطه نانو فناوری، به منظور تولید منسوجات ضدباکتری به جای مواد شیمیایی از نانو ذرات استفاده می شود و مواد شیمیایی ضدباکتری جایگاهی در علوم نانو فناوری ندارند.امروز، محققان به این حقیقت دست یافته اند که اگر فلزات و اکسیدهای فلزی در مقیاس نانو تولید و یا تا مقیاس نانو خرد شده و به فرم پودر درآورده شوند، آنگاه این مواد به قدری واکنش پذیر و فعال می شوند که هیچ موادی جز خود آن ها را نمی توان با آن ها جایگزین نمود. نانو فلزات و نانو اکسیدهای فلزی نظیر نانو نقره، نانو اکسید روی، نانو دی اکسید تیتانیوم و... دارای قابلیت های ویژه و منحصر به فردی از جمله قابلیت مهارکنندگی باکتری و قارچ می باشند که همین موضوع سبب شده است تا در سال های اخیر، این نانو مواد گوی سبقت را از مواد شیمیایی ضدباکتری گرفته و خود را بعنوان بی نظیرترین مواد ضدباکتری معرفی کنند. کاربرد این نانو مواد تدریجا رواج یافت تا اینکه امروزه در صنعت نساجی با استفاده از نانو ذرات نقره، منسوجات با خاصیت فوق العاده قوی ضدباکتری و ضد بو و نیز با ثبات در برابر شستشوهای مکرر تولید شده است. مهندسین صنعت نساجی همزمان با ظهور علم نانو فناوری، روند جدیدی را در انجام تکمیل های نساجی به اجرا درآورده اند و با استفاده از روش های نوین، که زائیده علم نانو فناوری است، نانو ذرات فلزی را بر روی الیاف نساجی تثبیت کرده و به آنها خواص بی نظیری اعم از ضدباکتری، ضداشعه ماوراءبنفش و... دادند.
در کشور ایران نیز تحقیقات گسترده ای بر روی کاربردهای نانو فناوری انجام شده و بر همین اساس نیز شرکت هایی ایجاد شده اند که در این زمینه فعالیت نموده و اندکی از نیازهای صنایع مختلف، بویژه صنعت نساجی را تأمین می کنند؛ اما تعداد این شرکت ها اندک بوده و هنوز مسیری طولانی در پیش است تا این علم جدید، بطور کامل و بصورت تجاری در کشورمان پیاده سازی شود. لذا امید است تا روند مطالعاتی محققان ایرانی سرعت بیشتری گرفته و مسئولان امر نیز با حمایت های همه جانبه خود در تجاری سازی این علم نوپا و نوظهور، مسیر را هموار نموده و جایگاه ایران را در بین کشورهای تولیدکننده علوم و محصولات نانو فناوری ارتقاء دهند.
سعید دادور
مهندسی نساجی- شیمی نساجی و علوم الیاف